Wielokulturowość regionu

Podlasie, jako obszar stanowi mozaikę wielokulturowości, będąc unikatowym pod tym względem regionem w skali całego kraju. Na Podlasiu, opisywanym jako wschodnie pogranicze kultur – obok Polaków, zamieszkują przedstawiciele takich mniejszości narodowych i etnicznych jak: Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Romowie, Tatarzy, Rosjanie, jak również – obok katolicyzmu – szczególnie wyznawcy prawosławia i islamu. Świadczy o tym nie tylko specyficzna architektura, w którą nieustannie wpisana jest obok konstrukcji kościoła, kopuła cerkwi i wieża meczetu, ale również języki i gwary, jakie możemy usłyszeć w wielu podlaskich miejscowościach, tradycyjna obyczajowość i rytuały, szkoły z językiem nauczania mniejszości, ale też organizacje i instytucje działające na rzecz podtrzymywania kultury i dziedzictwa kulturowego mniejszości etnicznych.

Wielokulturowość gminy

 

Przed II wojną światową, skład narodowościowo-etniczny i religijny był na obszarze gminy Narew i w samej Narwi zróżnicowany. Obok Polaków, żyli tu również prawosławni Białorusini i spora grupa Żydów, określająca w dużej mierze kulturowy charakter Narwi. Po wojnie zaś, w wyniku holocaustu, skład etniczny obszaru uległ zmianie. Narew i jej okolice stały się obszarem bikulturowym: katolicko-prawosławnym i polsko-białoruskim. Niemniej jednak, panująca wówczas ideologia o jednolitości narodowej państwa polskiego, sprawiała, że ta przejawiająca się jednak w życiu codziennym wielokulturowość była skutecznie marginalizowana. Okres poprzedniej epoki politycznej zaznaczył się w procesach rozległego asymilowania odmienności kulturowych i migracji Narwian do ośrodków miejskich. Po 1989 roku, ze względu na upadek systemu PRL-owskiego, wielokulturowość znów stała się widoczna i wyrażana na wiele sposobów.

Według danych ze Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2002 roku, Narew jest gminą bikulturową: polsko-białoruską i katolicko-prawosławną. W perspektywie deklaracji mieszkańców gminy, prawie połowa (49,2%) określa siebie mianem Białorusinów. Z kolei w przypadku wyznania, w Narwi obserwujemy znaczącą przewagę prawosławnych (około 80%), w stosunku do wyznawców katolicyzmu (20%). W związku z tym gminę Narew zamieszkują w dużej mierze – obok Polaków wyznania katolickiego – Białorusini wyznania prawosławnego, ale również Polacy wyznania prawosławnego. Te dane pozwalają uznać Narew za gminę wielokulturową, a przynajmniej bikulturową (dwukulturową), w której dochodzi do współżycia międzyetnicznego i kontaktów między reprezentantami więcej niż jednej kultury i religii.

Jakkolwiek trudno w przypadku Narwi mówić o reprezentantach innych narodowości, mamy również do czynienia z przedstawicielami kościołów protestanckich (Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego) i Świadkami Jehowy.

Ta dość skomplikowana i różnorodna struktura etniczno-wyznaniowa, która jest w dużej mierze dziedzictwem przeszłości, bez wątpienia zaznacza się w życiu codziennym mieszkańców Narwi i okolic. Ciągłe doświadczanie odmienności i bliskość innych kultur i religii (i co za tym idzie – obyczajów, wartości i tradycji) sprawia, że otwiera się przestrzeń dla przejawiania tolerancji i uznania swoich odmienności kulturowych, jak również obopólnego poszanowania wartości i dziedzictwa oraz wzajemnego wzbogacania kulturowego. Współżycie międzyetniczne w gminie Narew należy określić jako spokojne i zgodne. Udając się do Narwi i okolic, z pewnością usłyszymy specyficzny język i gwarę, które funkcjonują w codziennych relacjach pomiędzy mieszkańcami. Obok zabytkowych kościołów zobaczymy również stare cerkwie, świadczące o obecności prawosławia i wartości wschodnich na tym obszarze od stuleci, jak również wiele tradycji utrzymujących się tu od wieków (rytualnych, kulinarnych, obrzędowych, rozrywkowych).

Narwiańscy Białorusini, współżycie międzyetniczne

Mówiąc o narwiańskich Białorusinach, z pewnością nie możemy mieć na myśli części narodu białoruskiego, który zamieszkuje państwo Białoruś. Owi Białorusini, podobnie jak inni zamieszkujący Podlasie przedstawiciele tej grupy narodowej, to mniejszość osobliwa, której więzi z Białorusią jako krajem i ojczyzną zagraniczną są jednak słabe. Białorusini podtrzymują jednak wschodnie tradycje swoich przodków, którzy zamieszkiwali ten obszar od wieków. Nie tylko w przebiegu życia codziennego. Wielu Białorusinów z gminy Narew przyczynia się do czynnego kultywowania tradycji i obyczajów (folklorystyczne i ludowe zespoły: „Tyniewiczanki” z Tyniewicz Dużych i „Krywczanki” z Krzywca), wielu również uczestniczy w ważnych dla tej mniejszości wydarzeniach kulturalnych. Podobnie niektóre elementy kultury wschodniej kultywują młodzi artyści z zespołu „Ramonka” z Łosinki, wykonujący również pieśni cerkiewne i ukraińskie. W Szkole Podstawowej i Publicznym Gimnazjum w Narwi jest także w ramach dodatkowych zajęć dydaktycznych nauczany język białoruski. Szkoła stanowi tu jedną z istotnych płaszczyzn, na których dochodzi do kontaktu pomiędzy odmiennościami. Dzieci uczą się godnego współżycia z innością kulturową. Ponadto często dochodzi do wspólnych inicjatyw międzykulturowych, na przykład wtedy, kiedy obok chórów katolickich i prawosławnych, śpiewają jeszcze formacje protestanckie. Są to bez wątpienia płaszczyzny, na których dochodzi do integracji przedstawicieli różnych grup kulturowych i etnicznych.

Gmina Narew jest jedną z nielicznych gmin w Polsce, w których mamy do czynienia z naoczną i trwale zaznaczoną wielokulturowością. O tym, że jest to wartość, nie trzeba nikogo przekonywać, zwłaszcza w perspektywie obecności Polski w Unii Europejskiej i kulturowego otwarcia się na inne narody i kultury Europy.

Opracowanie tekstu: Marzena Rusaczyk