Parafia prawosławna Podwyższenia Krzyża Świętego w Narwi jest największą parafią Gminy Narew. Proboszczem parafii jest ks. mitrat Bazyli Roszczenko, który pełni jednocześnie funkcję dziekana dekanatu narewskiego diecezji warszawsko-bielskiej. W skład parafii wchodzą następujące miejscowości: Narew, Bruszkowszczyzna, Chrabostówka, Cimochy, Cisy, Doratynka, Gorędy, Hajdukowszczyzna, Gramotne, Kaczały, Makówka, Nowosiółki, Odrynki, Paszkowszczyzna, Podwaśki, Rohozy, Rybaki, Skaryszewo, Waniewo oraz Waśki. Na terenie parafii znajduje się Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, kaplica cmentarna pw. Kazańskiej Ikony Matki Bożej oraz mała kapliczka znajdująca się na starym cmentarzu w Narwi. W miejscowości Odrynki znajduje się cerkiewka pw. Św. Jana Teologa, natomiast we wsi Rybaki cerkiewka pw. Św. Jana Złotoustego.

Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Narwi

Historia parafii w Narwi sięga do początku XVI wieku. W 1529 roku ufundowana została cerkiew w Narwi, jednak zachowane źródła nie pozwalają jednoznacznie określić fundatora świątyni. Pierwsza wzmianka źródłowa o istnieniu cerkwi ruskiej w Narwi przy ulicy Bielskiej pojawiła się w rejestrze pomiary włócznej z 1560 roku. Natomiast pierwszy dochowany opis cerkwi pochodzi z 1772 roku. Według Klirovoj Vedomosti z 1846 roku cerkiew i plebania zostały wybudowane na jednym placu, zaś liczba wiernych w parafii wynosiła 2244 osoby zamieszkałe w 282 domach. W 1847 roku liczba wiernych wynosiła już 2284 osoby, zaś cerkiew parafialna znajdowała się w dekanacie bielskim diecezji litewsko - wileńskiej.

W 1882 roku przystąpiono do budowy nowej drewnianej cerkwi, którą 9 maja 1885 roku poświęcono - świątynia ta jest po dzień obecny cerkwią parafialną w Narwi. W 1901 roku cerkiew w Narwi znalazła się w diecezji grodzieńskiej, zaś liczba parafian wynosiła w 1905 roku 3098 osób. W 1913 roku dookoła parafialnej cerkwi wzniesiono ogrodzenie kamienne z bramą wejściową. W okresie I wojny światowej liczba wiernych parafii narewskiej uległa zmniejszeniu, gdyż miejscowa ludność podczas wojny ewakuowała się w głąb Rosji. W okresie międzywojennym cerkiew w Narwi uzyskała status parafii etatowej, której duchowny otaczał opieką sąsiednie parafie.

Po II wojnie światowej spora liczba wiernych znowu wyjechała do Związku Radzieckiego, a cerkiew w Narwi weszła w skład diecezji warszawsko - bielskiej, zaś w latach 60-tych do dekanatu narewskiego. W roku 1985 dotkliwym ciosem dla Parafii w Narwi była zagadkowa śmierć jej proboszcza ks. prot. Piotra Popławskiego, który kierował parafią od 1968 roku.

12 kwietnia 1990 roku parafię narewską dosięgła kolejna ogromna tragedia. W Wielki Czwartek podczas czytania 12 Ewangelii wybuchł pożar, który strawił całe wnętrze świątyni w Narwi. Zebrani w świątyni wierni starali się ratować co mogli z płomieni, jednak większość wyposażenia świątyni spłonęła. Jeden z parafian oddał nawet swoje życie, próbując ratować krzyż zaprestolnyj, którego nie zdążył już wynieść.

Odbudowę zniszczonej cerkwi prowadził ówczesny proboszcz ks. Teodor Weremiejuk, a następnie od 1991 roku ks. Bazyli Roszczenko. W odbudowie cerkwi uczestniczyli czynnie wszyscy parafianie. Wspólnym wysiłkiem cerkiew wyremontowano, odrestaurowano całe wnętrze świątyni łącznie z nowym ikonostasem i nowymi ikonami. 25 września 1994 roku odnowiona cerkiew została konsekrowana przez Metropolitę Bazylego. W tym samym roku w obrębie posesji, na której znajuje się świątynia parafialna wybudowano stylizowaną studzienkę do święcenia wody.

Ziemia narewska pod koniec XX wieku zrodziła pięciu prawosławnych biskupów: ze wsi Cisy - Metropolitę Bazylego, ze wsi Odrynki - Arcybiskupa Jeremiasza, a z Narwi - Arcybiskupa Abla. Arcybiskup Jakub urodził się w Narwi, zaś matka Arcybiskupa Mirona pochodziła ze wsi Kaczały należącej do parafii narewskiej.

Cerkiew cmentarna pw. Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Narwi

Stary cmentarz grzebalny znajdujący się bliskiej odległości od cerkwi parafialnej przy ulicy Bialskiej założono pod koniec XVIII wieku. Na cmentarz ten przeniesiono starą cerkiewkę ze wsi Czyże, ponieważ parafia była zbyt biedna, aby wznieść ją od podstaw własnymi siłami. W czasie przeniesienia natrafiono na napis, iż świątynia ta została ofiarowana cerkwi w Czyżach w 1784 roku. Według Klirovoj Vedomosti z 1846 roku była to drewniana kaplica kryta słomą, w której odprawiano tylko panichidy podczas pogrzebów. Kapliczka ta została konsekrowana 22 października 1853 roku pw. Ikony Kazańskiej Matki Bożej.

W 1993 roku kapliczka ta została rozebrana i przy wsparciu finansowym Wojewódzkiego Konserwatora w Białymstoku przeniesiona po raz drugi na czynny cmentarz prawosławny w Narwi, znajdujący się na obrzeżach miejscowości w kierunku Bielska Podlaskiego. Świątyni nadano pierwotny wygląd i pokryto gontem, a jej konsekracja nastąpiła 25 września 1994 roku. Natomiast na starym cmentarzu, w miejscu gdzie znajdował się ołtarz, postawiono w 1994 roku małą murowaną kapliczkę dla uszanowania miejsca po prezbiterium świątyni i wiecznego spoczynku przodków.

1 maja 2000 roku (prawosławna Wielkanoc) świątynia została podpalona i doszczętnie spłonęła. W tarkcie prowadzonego dochodzenia ujawniono miejscowych podpalaczy. Cerkiew została bardzo szybko odbudowana, tym razem z cegły i przy zachowaniu pierwotnego wyglądu. Nowo wybudowaną świątynię uroczyści poświęcił Metropolita Sawa w dniu 1 maja 2003 roku. Straciła ona jednak miano obiektu zabytkowego.

Cerkiew pw. Św. Jana Teologa

Miejscowość Odrynki jest ściśle powiązana z byłym Monasterem Narewskim, który powstał na terenie Puszczy Narewskiej w XVI wieku, zaś rozwiązano go ostatecznie w 1824 roku. W uroczysku Krynoczka leżącym koło wsi Odrynki, zbudowano kaplicę. W tradycji utrwalonej wśród miejscowej ludności przypomina ona dawny monaster i w pewnym sensie jest jego spadkobierczynią, gdyż na ekteniach po dziś dzień zanoszone są modlitwy "o swiatiej obitieli siej". Monaster Narewski, obok monasteru zabłudowskiego, w XVII i XVIII wieku pozostawał zapewne jedyną placówką pobożności dla ludności, która wytrwała przed naporem "nowej wiary", gdy okoliczne cerkwie stały się unickie. Aby nie przyjąć unii, mnisi z monasteru w Bielsku, a także z innych ośrodków musieli się ukrywać.

Lokalizację monasteru należy odnieść do uroczyska o nazwach Monastyr, Krynoczka, Żurawlik, które znajdują się na gruntach wsi Odrynki. Starsi mieszkańcy Odrynek opowiadają, że jeszcze na początkach naszego wieku znajdowały się tam zarysy fundamentów z kamieni po monasterskich budowlach. Relacja Arcybiskupa Jeremiasza, który urodził się w Odrynkach, poszerza wiadomości o miejscu byłego monasteru. Według jego relacji posesja monasteru znajdowała się około 150-200 metrów na północ od obecnej cerkwi Św. Jana Teologa i miała długość 1,5 kilometra, a szerokość 1 kilometra. Znajdują się tam resztki wału ziemnego otaczającego grunta pomonasterskie. Rzeźba terenu w pełni może sugerować, że na wzniesieniach mogły znajdować się wieże, a między pagórkami wały ziemne wzmocnione palami. Według relacji Arcybiskupa, na trzecim pagórku znajdowała się cerkiew z wieżą. W czasie najazdu szwedzkiego monaster uległ zniszczeniu i już nigdy nie odzyskał swojej świetności.

W miejscu starej, spalonej, monasterskiej świątyni w latach 60-tych XIX wieku została wzniesiona cerkiew wraz z kapliczką na Krynoczce. W latach 80-tych XX stulecia okalający świątynię cmentarz został ogrodzony betonowym murem i od tego czasu zaczęto dokonywać na nim pochówków zmarłych ze wsi Odrynki. Święta szczególnie czczone w tym miejscu to dzień Św. Jana Teologa (21 maja) i Św. Anny (7 sierpnia).

Cerkiew pw. Św. Jana Złotoustego w Rybakach

Ponieważ do 1990 roku na terenie przylegającym do wsi Rybaki istniał czynny ośrodek wypoczynkowy, do którego zjeżdżali wczasowicze, mieszkańcy wsi wspólnie z proboszczem narewskim postanowili we wsi wybudować kaplicę. Kamień węgielny pod tę świątynię został położony dnia 25 września 1994 roku. Cerkiew murowana zbudowana została wysiłkiem mieszkańców wsi Rybaki, których liczba w ówczesnym czasie wynosiła 35 osób. Aktu konsekracji świątyni dokonał dnia 24 czerwca 1997 roku Metropolita Bazyli. Była to ostatnia świątynia poświęcona przez Metropolitę Bazylego.

Święta szczególnie obchodzone w tej cerkwi to Śww. Apostołów Bartłomieja i Barnaby (24 czerwca) oraz Św. Jana Złotoustego (26 listopada).

Główne święta parafialne

• Św. Antoniego Pieczerskiego - 23 lipca
• Podwyższenie Krzyża Świętego - 27 września
• Matki Bożej Kazańskiej - 4 listopada

Kancelaria parafialna

Opracowano na podstawie historii parafii
opisanej w Kalendarzu Prawosławnym 2016